Page 9 - Dârülmülk Konya Dergisi 2025 7. Sayı

SİRÂCEDDİN URMEVÎ:

ŞEHRİ ‘FELSEFE-BİLİM’LE

YENİDEN KURMAK

İHSAN FAZLIOĞLU

Tarihte iz bırakmış büyük düşünürleri daha Urmevî’nin ilk döneminde bölgenin belki
iyi anlayabilmek için içinde yaşadıkları tarihî de en güçlü devletiydi. Ancak 1240’ta Babaî
sahneyi çözümlemek gerekir. Bu yazıda iki İsyanı ve 1243’te de Kösedağ Savaşı’yla gücünü
sahne çözümlemesi yapmaya çalışacağım. kaybetti.
Birincisi büyük sahne; daha çok Sirâceddin (4) Askerî güçleri zayıf da olsa Abbâsîler
Urmevî’nin varlığa geldiği bütünün bir tasviri. varlığını sürdürüyordu ve manevî açıdan hâlâ
İkincisiyse bizâtihi Sirâceddin Urmevî’nin bu etkiliydiler. Ancak 1258’de Moğollar tarafından
bütüne nispetle varlık kazandığı ve kendini tarihten silindiler.
gerçekleştirdiği küçük sahne.
(5) İstanbul merkezli Doğu Roma hem bir
Büyük sahne şöyle çerçevelenebilir: Sirâceddin siyasî güç hem de güçlü bir kültür olarak
Urmevî tarihî açıdan kritik bir dönemde etkindi. Fakat 1204’teki Latin işgaliyle
yaşar. Aslında yaşamını birbirinden farklı iki hâkimiyetini ve etkinliğini büyük oranda
dünya parçalar. Bilindiği üzere Sirâceddin kaybetti.
Urmevî 1198’de yani İbn Rüşd’ün öldüğü yılda
doğdu. Doğumundan 1220’ye kadarki dönem Sirâceddin Urmevî’nin fikriyatını anlamak
ile 1220’den, yani Moğolların İslâm dünyasını için burada kısaca değinilen sosyo-politik
tarumar etmeye başladıkları tarihten iki durumun içeriğini ve sonuçlarını göz
ölümüne (1283) değin dönem hem politik önünde bulundurmak gerekir. Şimdilik
hem de psikolojik açıdan iki ayrı dünya olarak bunların ayrıntılara girmeyeceğiz ancak
görülebilir. bahsedilen her iki sosyo-politik bağlam her
zaman olumsuzluk üretmez. Amaçlanmasa
Büyük sahneye bakıldığından manzara şu da bazı sonuçlar ilmî hayat için olumlu
şekilde özetlenebilir: meyveler verebilir. Bilindiği üzere, Cengiz
(1) Sirâceddin Urmevî, Harizmşahlar’ın hüküm Han’ın ölümünden sonra Hülâgû’nun1253-
sürdüğü bir coğrafyada doğdu. Ancak 1220’den 1265’te İlhanlı Devletini kurması Sirâceddin
itibaren Moğolların ilerleyişiyle yıkıldı. Urmevî’nin olgunluk dönemine denk gelir.
İşte bu dönemin en önemli özelliklerinden
(3) Mısır ve Bilâdu’ş-Şâm’da Eyyûbîler Devleti
hüküm sürüyordu. 1250’de yıkıldı ve yerine biri Moğolların meydan getirdiği Pax
Memlukler kuruldu. Mongolica’dır. Böyle bir ortamda Çin’den
İran’a, İran’dan Anadolu’ya, büyük bir
(3) Anadolu Selçuklu Devleti, Sirâceddin coğrafyada ortak bir devletin varlığı nedeniyle

Anadolu Selçuklu veziri Muinuddin Pervane’nin Tokat’ta yaptırdığı Gökmedrese’nin taç kapısı

7