Page 103 - Dârülmülk Konya Dergisi 2025 7. Sayı

Bu bağlamda, evrende gözlemlenen öne sürmektedir. Zıtların bir arada var olması
denge ve düzenin rastlantısal bir oluşumla ve birbirini etkilemesi, derin bir hikmetin
açıklanamayacağını vurgulamaktadır. Her sonucudur. Urmevî’nin bu argümanları,
şeyin belirli bir ölçü, uyum ve hikmet içinde evrende gözlemlenen düzen ve uyumun,
yaratıldığını ifade etmektedir. varlıkların yaratılışında bir yaratıcıyı zorunlu
kıldığını açıkça göstermektedir.
Urmevî, insanın varlığı, doğanın düzeni ve
ruhun mahiyeti gibi konuları ele alarak,
bu unsurların hepsinin Allah’ın varlığına Kaynakça
ve kudretine işaret ettiğini savunmaktadır.
İnsanın karmaşık yapısı ve anatomik Aflâkî, Şemsettin Ahmet. Âriflerin Menkıbeleri. çev.
mükemmelliği, doğanın düzenli işleyişi ve Tahsin Yazıcı. Ankara: M.E.B. Yayınları, 1953.
ruhun varlığı, ilahi hikmetin ve kudretin Baysal. Erkan. Râzî ile BirilikteRâzî’ye Muhalefet-
en açık örnekleridir. Bu istidlalde, özellikle SiraceddînUrmevî’ninUlûhiyyet Anlayışı ve FahreddînRâzî
Eleştirisi. Ankara: İlahiyat, 2022.
dışarıdan bir müdahaleyi, daha doğrusu
ilahi müdahaleyi zorunlu kılan ve hayatın Özervarlı, M. Sait. “İspat-ı Vâcip”, TDV İslâm
Ansiklopedisi. Cilt 22. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
doğal akışına ters düşen dört hususa dikkat
çekmektedir. Bunlar: Türker, Ömer. Varlık Nedir-İslam Filozoflarının Varlık
Tasavvuru-.İstanbul: Ketebe Yayınları, 2019.
1- Küçükten büyüğün çıkması: Urmevî, daha Düzgün, Şaban Ali. Nesefî ve İslam Filozoflarına Göre
basit ve küçük varlıkların, daha karmaşık Allah-Âlem İlişkisi. Ankara: Otto Yayınları, 2019.
ve büyük varlıkların ortaya çıkmasında bir Kaya Mahmut. “İmkân”. TDV İslâm Ansiklopedisi. Cilt
ilahi müdahale gerektiğini savunmaktadır. 22. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
Bu, varlıkların basitlikten karmaşıklığa Urmevî, Sirâcüddin. Lübâbü’l-Erbaʻin. thk. Muhammed
geçişinin doğal bir süreçle açıklanamayacağını Yusûfİdrîs-Behâü’l-halâye. Kahire: el-Asleynli’d-Dirâse
göstermektedir. ve’n-Neşr, 2016.
Topaloğlu, Bekir. “Allah”. TDV İslâm Ansiklopedisi. Cilt
2- Zayıftan güçlünün meydana gelmesi: Zayıf 2. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
varlıkların, güçlü varlıkları meydana Râzî, Fahreddin. el-Metâlibü’l-‘âliyyemine’l-‘ilmi’l-ilâhî.
getirdiğine dikkat çekmektedir. Zayıflığın thk. Ahmed Hicâzî es-Sakâ.
güçlü olana dönüşmesinin, bir yaratıcının Beyrut: Dârü’l-Kitabi’l-‘Arabî, 1987.
iradesine dayandığını ifade eder. Râzî, Fahreddin. Şerhu Uyûnü’l-hikme. thk. Ahmed
3- Azdan çoğun hâsıl olması: Urmevî, az bir Hicâzî es-Seka. Tahran: Müessesetü’s-Sâdık 1410.
kaynaktan nasıl çok sayıda varlığın ortaya Râzi, Fahreddin. Esrârü’t-tenzîl ve envârü’t-te’vîl. thk.
çıkabildiğini sorgulamaktadır. Bu durum, Mahmûd Ahmed Muhammed ve diğerleri. Beyrut:
belirli bir plan ve düzenleyici irade olmadan Dârü’l-Ma‘rife, 2011.
gerçekleşemez. Urmevî, Sirâceddin. Letâifü’l-hikme. nşr. Gulâm Hüseyin
Yusûfî. İran: İntişârat-ı Binyâdi ve Ferhenkiİrân, Tahran
4- Bir şeyin tam zıddını doğurması: Bir varlığın, 1340.
tam zıddı olan bir başka varlığı doğurmasının Urmevî, Siraceddin. Şerhü’l-İşârâtve’t-tenbîhât. thk. ‘Amâr
nasıl mümkün olduğunu irdeleyerek, bu et-Temîmî. Kum: Merkezü ‘Üş Ali Muhammed, 2018
durumun da ilahi bir müdahale gerektirdiğini

101