Page 99 - Dârülmülk Konya Dergisi 2025 7. Sayı

büyüklükleri arasındaki ters ilişkiye dikkat III) Güneş, Ay ve Halleri
çekmektedir. Zira belirleyen ve dışarıdan Urmevî, genel olarak gök cisimlerinden
müdahale eden bir ilke olmasaydı, daha
büyük ve daha ağır cisimlerin daha yavaş bahsederken, onların Allah’ın varlığına
hareket etmeleri gerekirdi; oysa durum delaletine özel bir önem atfetmektedir
bunun tam tersidir. Bu noktada, zıddıyla ve özellikle güneş, ay ve bazı yıldızları bu
ortaya çıkan bir gerçeklik söz konusudur. istidlalin merkezine koymaktadır. Örneğin,
16
Bu da fâil-i muhtârın tahsisiyle mümkündür. güneşin yaşamın ve üremenin devamını
sağlayacak şekilde ne aşırı yakın ne de aşırı
uzak bir konumda, dördüncü yörüngede
II) Karasal Varlıklar yaratıldığını belirtmektedir. Güneşin
Urmevî, yeryüzünün Allah’ın varlığına büyüklüğü, hayatı imkânsız kılacak kadar
delaletini incelerken, onun yaşamaya elverişli büyük olmadığı gibi, küçüklüğü de yaşamı
olmasını özellikle vurgulamaktadır. Nitekim sürdürebilecek niteliktedir. Ayrıca güneşin
yeryüzü, üzerinde hayatın sürdürülebilmesi sürekli dönmesi, hayatın devamı açısından
için sabit bir yapıda yaratılmıştır. Bu, zorunludur; zira eğer güneş dönmüyor
yeryüzünün yaşamı engelleyecek derecede olsaydı, sürekli gece yaşanacak, karanlık,
hareketli olmaması anlamına gelmektedir. rutubet ve soğuk ölümün başlıca sebepleri
Ayrıca yeryüzü, ne taş gibi tamamen sert haline gelecekti. Güneşin hareketi ve hızı da
ne de su gibi tamamen esnek bir yapıdadır; yaşamın sürmesi için tam bir denge içinde
aksi takdirde tarım, ekin ve yaşam mümkün belirlenmiştir; daha hızlı olsaydı soğuk,
olamazdı. Başta demir olmak üzere birçok daha yavaş olsaydı sıcaklık baskın gelecekti.
madenin kaynağı olan dağlar, yeryüzündeki Aynı zamanda güneşin dört mevsimi ortaya
su döngüsüne katkıda bulunarak, ovalardan çıkaracak şekilde yaratılması da hikmetin
yükselen buharı emip su depolar. Allah, başta bir tezahürüdür. Dolayısıyla güneşin, hayatı,
insan olmak üzere tüm canlıları yeryüzünden kâinat düzenini ve neslin devamını mümkün
yaratmıştır. Bunun nedeni ise yeryüzünün, su kılan dengeli bir yapıda yaratılmış olması,
ve toprak gibi birbirini dengeleyen iki temel hikmet ve kudret sahibi bir varlığın varlığına
18
doğal unsuru içermesidir. İlahi hikmet gereği, açık bir delildir. Güneşin Allah’a delâletini
bu dengeyi sağlamak için su ve topraktan, inceleyen Urmevî’nin, bu konuda daha çok
daha doğrusu süfli âlemden yaratılmıştır. denge unsurunu, günümüzün ifadesiyle hassas
Bu denge sayesinde “nefs-i nâtıka” insanın ayarı ön plana çıkardığını görmekteyiz.
bedenine bağlanmaktadır. Dolayısıyla, Urmevî, güneş, ay ve yıldızların yaratılışındaki
yeryüzünün yaşama elverişli ve hikmetli bir denge unsurlarının yanı sıra, bu tür varlıkların
şekilde yaratılması, kadir ve hakîm bir yaratıcı zıtlıkları ortaya çıkarmasından da Allah’ın
varlığın varlığını zorunlu kılmaktadır. 17 varlığına delil getirmektedir. Örneğin, bazı
uzak yıldızlar, yakın yıldızlardan daha büyük

16 Urmevî, Letâif, 62-66.
17 Urmevî, Letâif, 66-70.
18 Urmevî, Letâif, 70-73.

97