Page 101 - Dârülmülk Konya Dergisi 2025 7. Sayı

arkasında yatan ilahi hikmetin varlığına işaret
eden önemli bir delildir. 22

VI) İnsanın Halleri
Urmevî, insanın yaratılışına özel bir önem
atfederek, insanın fiziksel yapısındaki
detayların Allah’ın kudretine işaret ettiğini
belirtmektedir. İnsanın bedenindeki uyum
ve düzen, ruhânî ve cismânî özelliklerin
dengesi ve yaratılışındaki karmaşıklık,
Allah’ın mutlak kudretinin en açık delilleridir.
Urmevî, insanın yaratılışının Allah’ın varlığına
delalet etmesine özellikle vurgu yapmaktadır.
İnsan anatomisine geçmeden önce, insanın
yaratılmasının neden gerekli olduğunu yaratıcının kemal-i kudreti (mükemmel gücü) Güneş, Ay, Gökyüzü resmi
incelemekte ve bu bağlamda üç temel hususu ve hikmetinin bir yansımasıdır. Urmevî, bu
öne çıkarmaktadır. Bu üç husus, insanın birleşik ve karmaşık yapı üzerinden insanın
kapsayıcılığını ve yaratılışındaki karmaşıklığı varlığıyla Allah’ın yüce kudretine delalet
23
ortaya koymaktadır. Birincisi, insanın hem ettiğini ifade etmektedir. Râzî’ye göre insan
hikmet hem de şehvet sahibi olmasıdır. anatomisi sadece Allah’ın varlığına değil; aynı
Melekler yalnızca hikmet sahibiyken şehvete zamanda O’nun fâil-i muhtâr olduğuna da
24
sahip değildirler; hayvanlar ise sadece şehvet delâlet etmektedir.
sahibi olup hikmetten yoksundurlar. Cansız Evrendeki düzen ve mükemmelliği
varlıklar ise ne hikmet ne de şehvet sahibidir. temellendirme konusunda en çok insanın
İnsanın bu iki özelliği bir arada taşıması, onu yaratılışına ve donanımına dikkat çeken
diğer varlıklardan ayıran önemli bir özelliktir. Urmevî’den önce, Câhız (ö. 255/869),
İkincisi, varlıkların bir kısmı sadece ruhânî, Cibril İbn Nuh ve Gazzâlî de bu konuyu
bir kısmı ise sadece cismânî iken; insan derinlemesine incelemişlerdir. Ancak Urmevî,
hem ruhânî hem de cismânî bir varlıktır. insanın yaratılışını hem genel anlamda ele
Bu durum, insanın yaratılışındaki farklı almakta hem de her bir uzvundaki fayda,
bir boyutu ortaya koymaktadır. Üçüncüsü yetkinlik ve düzenin ayrıntılarına değinerek
ise bazı varlıklar tam, bazıları ise eksik bu denli mükemmel bir yaratılışın bir Kâdir-i
özelliklere sahipken; insan her iki durumu Mutlak olmadan mümkün olamayacağını
da içinde barındırmaktadır. Bu farklı ve zıt savunmaktadır. Urmevî, insanın ilk
özelliklerin insanda bir araya getirilmesi, yaratılışından başlayarak anne rahminde

22 Urmevî, Letâif, 82, 83.
23 Urmevî, Letâif, 92, 93.
24 Fahreddîn er-Râzî, Şerhu Uyûnü’l-hikme, thk. Ahmed Hicâzî es-Sakâ (Tahran: Müessesetü’s-Sâdık
1410), III, 128.

99