Page 102 - Dârülmülk Konya Dergisi 2025 7. Sayı

şekillenmesine, her uzvun ayrılmasına, tasarrufta bulunan bir varlık olarak
kemiklerin kalın ve sert olanlarının baş görülmektedir. Urmevî, ruhun Allah’a
bölgesine yerleştirilmesine ve diğer uzuvların delalet ettiğini ifade ettikten sonra, konuyu
dengeli bir şekilde dağıtılmasına dikkat ruhun farklı kısımları ve fonksiyonlara
çekmektedir. Özellikle kalp ve beynin daha değinmektedir. Urmevî’ye göre, ruhun Allah’a
güçlü bir şekilde korunması, beynin karmaşık delalet etmesinin en güçlü kanıtlarından biri,
yapısı ve işlevleri, gözde on farklı tabakanın Allah’ın insanı iki zıt unsurdan, yani ruhânî
bulunması, kulağın yapısal özellikleri, kulak ve cismânî yönlerden yaratmış olmasıdır. Bu
salgısının acı olması sayesinde haşeratların içeri iki zıt unsurun bir araya gelerek insan gibi
girmesinin önlenmesi gibi ayrıntılarda büyük karmaşık bir varlığın ortaya çıkması, Allah’ın
bir hikmet bulunduğunu vurgulamaktadır. kudreti ve iradesi dışında açıklanamaz.
Ayrıca, koku alma yetisinin varlığı ve faydaları, Ruhun bedeni yöneten aklî bir cevher
nefes almanın zorunluluğu gibi unsurların olarak varlığı ve işlevi, Allah’ın yaratmadaki
insanın yaşamsal dengesini sağladığını ifade mükemmel hikmetini ve kudretini açıkça
etmektedir. Urmevî, bu detaylar üzerinden bir göstermektedir. Urmevî, insanın maddi ve
yaratıcı olmadan bu uzuvların ve içlerindeki manevi yönleri arasındaki bu dengeyi, Allah’ın
düzenin var olmasının imkânsız olduğunu varlığına delil olarak sunmakta ve insanın
savunmaktadır. Ayrıca, açıklamalarında yaratılışındaki bu derin karmaşıklığın, mutlak
sıkça aklî argümanlara yer vererek, azdan bir yaratıcı olmadan mümkün olamayacağını
çoğun, küçükten büyüğün, zayıftan güçlünün savunmaktadır. Buraya kadar ihkâm ve itkân
26
ortaya çıkması ve bir şeyin kendi zıddını delili kapsamında aktardığımız bu bilgiler,
doğurması gibi fenomenleri delil olarak Râzî’nin farklı eserlerindeki bilgilerle büyük
sunmaktadır. Bu akıl yürütmeler, insanın oranda örtüştüğünü belirtmek gerekir. 27
yaratılışındaki olağanüstü düzenin tesadüflerle
açıklanamayacağını ve mutlak bir yaratıcının
varlığına işaret ettiğini göstermektedir. 25 Sonuç
Buraya kadar aktardığımız bilgilerden açıkça
görüldüğü gibi, Urmevî, Allah’ın varlığına
VII) Ruh ve Halleri
dair birçok argümanı temellendirmektedir.
Urmevî, son olarak ruhun varlığı, mahiyeti Ancak onun esas odak noktası, nizam veya
ve yapısından hareketle Allah’ın varlığına başka bir ifadeyle hassas ayar delilidir. Bu
delil getirmektedir. Ruhu, “ölçü ve boyuttan delil, evrendeki düzenin ve uyumun, bir
yoksun olan, ‘ben’ ile işaret edilen aklî bir düzenleyici ve ilahi bir varlığın varlığını
cevher” olarak tanımlayan Urmevî, onun zorunlu kıldığını göstermektedir. Urmevî,
bedenle ilişkisini “tedbir ve tasarruf” evrendeki düzenin ve varlıkların yaratılışının
kavramları üzerinden açıklamaktadır. Yani detaylı incelemesini yaparak, Allah’ın
ruh, bedeni yöneten ve onun üzerinde varlığına dair güçlü deliller sunmaktadır.

25 Urmevî, Letâif, 82-124.
26 Urmevî, Letâif, 138.
27 Esrâr, 160-260.

100