Page 100 - Dârülmülk Konya Dergisi 2025 7. Sayı

görünmektedir. Oysa yakınlık ve uzaklık gündüz yaşanırken, diğer bölgelerde gece
prensibine göre, yakın olan yıldızların yaşanmasıdır. Urmevî, bu farklılığın, birçok
daha büyük görünmesi beklenirdi. Bu hikmeti barındırdığını ve hayatın devamı
durum, sıradan fiziki yasaların ötesinde bir için üç temel açıdan zorunlu olduğunu
düzenleyicinin varlığına işaret etmektedir. belirtmektedir: Birincisi, gündüzün
Ayrıca, gezegenlerin her bir aşaması, insan geçim ve çalışma, gecenin ise dinlenme ve
hayatının bir aşamasına delalet etmektedir. sükûnet zamanı olmasıdır. İkincisi, sıcaklık
Allah’ın beş vakit namazı farz kılması da ve soğukluğun dengelenmesiyle yaşam
evrendeki belirli değişim ve hareketlerle koşullarının sağlanmasıdır. Üçüncüsü ise
uyumlu bir kozmik düzene tekabül gece ve gündüzün zıtlıklarının birbirini
etmektedir. Bu kozmik düzen, hem insan tamamlayarak hayatın sürdürülebilirliğini
hayatındaki aşamalarla hem de evrenin mümkün kılmasıdır. Gece ile gündüz
işleyişindeki düzenlilikle ilişkilendirilerek, arasındaki bu düzenli değişim ve onların
ilahi hikmetin varlığını doğrulamaktadır. Aynı altında yatan hikmetler, Allah’ın birliğine
19
zamanda Urmevî, ayın dünyadaki rutubetin ve kudretine açık bir delildir. Aslında bu
artması veya azalmasında etkili olduğunu değişim, Allah’ın kudretine ve birliğine işaret
düşünmektedir. Ayın ışığının belirli zamanlarda ettiği gibi, ahiretin imkânına da delalet
artıp azalması da ilahi bir düzenlemeyle etmektedir. 21
gerçekleşmektedir. Ayrıca, onun bakış
açısına göre, yıldızların her bir aşaması insan
hayatındaki bir döneme karşılık gelmektedir. V) Burçların Halleri
Bu nedenle, Allah’ın beş vakit namazı farz Urmevî, burçların hallerinden yola çıkarak
kılması da evrenin değişimlerine uygun bir Allah’ın varlığına delil getirmektedir.
düzene tekabül etmektedir. 20 Çünkü burçların ortaya koyduğu durumlar,
sıcaklık, soğukluk, rutubet ve kuruluğun
dengelenmesine vesile olmaktadır. Urmevî’ye
IV) Gece ve Gündüzün Değişimi
göre, gökyüzündeki ateş, hava, su ve toprak
Urmevî, dünyanın farklı yerlerinde aynı gibi unsurların düzeni, insan bedenindeki
anda meydana gelen gece ve gündüzün unsurların düzeninden farklıdır. Bu farklılık,
farklılaşmasını Allah’ın varlığına bir delil kozmik dengenin sağlanması için zorunludur.
olarak sunmaktadır. Bu farklılığı üç ana Kuşkusuz böyle bir düzen ve farklılık,
açıdan ele almaktadır. İlk olarak, gece tabiatın kendisinden kaynaklanmamaktadır.
ve gündüzün birbirine zıt olması; ikinci Bu denge ve düzen, ancak bir müdebbirin
olarak, mevsimlere bağlı olarak sürelerinin (düzenleyici) tedbiri ve hikmet sahibi bir
değişmesi; üçüncü olarak ise dünyanın mukaddirin (takdir eden) iradesiyle mümkün
yuvarlak olması sebebiyle bazı bölgelerde olabilmektedir. Bu da evrendeki düzenin

19 Urmevî, Letâif, 75-79.
20 Urmevî, Letâif, 78, 79.
21 Urmevî, Letâif, 79-82.

98