Page 72 - Dârülmülk Konya Dergisi 2025 7. Sayı
P. 72
durup düşünmek gerekir” (hâkezâkâlehu’ş-
Şeyh ve fîhi nazar) cümle kalıbıyla dile
getirmektedir. Mantık bölümünde kısmen
de olsa metne muhalif bazı açıklamaları olan
Urmevî’nin doğa bilimleri ve metafizikte
İbn Sînâ’nın cümlelerine daha sadık kaldığı
görülmektedir. Bununla birlikte bu bölümde
doğrudan İbn Sînâ’nın görüşlerine bir eleştiri
yöneltilmese de kanıtın yetersiz görüldüğü
yerde “Burada bir zayıflık vardır” (ve fihîza‘f)
şeklinde bir itiraz göze çarpmaktadır.
Râzî’nin, İbn Sînâ’dan ayrıştığı en belirgin
hususlarda dahi Urmevî’nin metni takip
ederek İbn Sînâ gibi görüş belirttiği, daha
doğru bir ifade ile İbn Sînâ’nın görüşünü
tekrar ettiği fark edilmektedir. Mesela
Râzî’nin itiraz ettiği filozofların meşhur
“birden bir çıkar” ilkesi hakkında Urmevî, bir
nedenden iki şeyin sadır olması durumunda
o nedenin basit değil bileşik olması gerektiği
düşüncesinden hareketle filozofların
ilkesini ispatlamaya çalışmaktadır. Yine
Râzî’nin meşhur itirazlarından biri olan
maddenin varlığı ile ilgili konularda Urmevî,
metni açıklamakla yetinir. Yanı sıra tümel
önermelerde zorunluluğun bulunmadığı bir
süreklilikten söz etmenin mümkün olup
olmadığı tartışmasıyla ilgili Râzî’nin tümel
veya tikel fark etmeksizin önermelerde
Süleymaniye Kütüphanesi, şekilde dile getirmektedir. Mesela eşitlik zorunluluğun bulunmadığı bir süreklilikten
Şehzade Mehmed kıyasında “eşitin eşiti eşittir” orta teriminin bahsetmenin mümkün olduğu görüşüne karşın
67. Tûsî’nin Şerhu’l- kıyastan düşürüldüğünü söyleyen İbn Urmevî tıpkı filozoflar gibi tümel önermelerde
İşârât’ının Fâtih için Sînâ’ya karşın Urmevî bu önermenin orta zorunluluğun bulunmadığı bir süreklilikten
istinsah edilen nüshası terim olamayacağını iddia etmekte ve bahsetmenin mümkün olmadığı görüşüne
kendi görüşünü gerekçeli bir şekilde izah meylederek bazen Râzî’ye karşıt bir pozisyon
etmektedir. almayı tercih eder.
Urmevî, genel olarak İbn Sînâ’ya muhalefet İşârât’ın son iki namatı olan Makâmâtü’l-ârifîn
ettiği kısımlarda dahi onun sözlerini ve el-Âyâtü’l-beyyinât Râzî’nin tespitine göre
açıklamaya gayret etmekte ve itirazını sûfîlerin bilgi teorisini gayet hoş bir tertip
genellikle “Şeyh böyle dedi ama bunda bir
70
