Page 81 - Dârülmülk Konya Dergisi 2025 7. Sayı

Alıntılar, Urmevî’nin, kelamın ve tasavvufun

tümel bilim olarak inşa edilme çabalarının bilinçli olarak

karşısında konumlandığını
gösterir. Onun tümel bilimi, açıkça felsefî metafiziktir.

bilimlerin tamamının lideridir. Dolayısıyla 6) Metafizik ve kelam uyum içindeki iki
metafizik, teorik ve pratik tüm felsefî bilimdir: Çünkü Tanrı’nın varlığı metafiziğin
bilimlere, kelama ve hiyerarşik olarak onun araştırmasıdır. Onun araştırması da
altında sıralanan diğer dinî bilimlere liderlik Tanrı’nın varlığı lehine sonuçlanmaktadır.
yapacaktır. Kısaca, İslam dünyasındaki Bu da kelamcının hem bu konuyu kabulünü
bilimler metafizik merkezli olarak inşa kolaylaştırmakta hem de araştırmalarına
edilecektir. güvenle başlamasını temin etmektedir.
4) Kelamın araştırma alanı daralacak ve salt Dolayısıyla, metafiziğin araştırmaları kelama
teolojiye dönüşecektir: Çünkü kelam; ilâhî katkı sunacak ve iki bilim yoluna çatışarak
sıfatları, ilâhî fiilleri ve bu ikisinin alt değil, uyum içinde devam edecektir.
başlıklarını araştıracaktır. Varlığın sebebi 7) Bu metafizik yeni bir metafizik, bu kelam
olarak Tanrı’nın varlığını ve varlık-mahiyet, yeni bir kelamdır: Çünkü ne metafiziğin ne
birlik-çokluk, kıdem-hudûs gibi, ontolojinin de kelamın araştırmaları yerleşik durumun
temel kavramlarını araştıramayacaktır. aynısıdır ne de bu iki bilim ayrık ve
Bunların tamamı metafizik tarafından çatışmacı durumdadır. İslam düşüncesi ve
araştırılacaktır. Dolayısıyla kelam, ilahiyatı birbiriyle uyum halinde ilerleyen
inançla ilişkili bahisleri araştıran bir bilimler manzumesine dönüşecektir.
teolojiye dönüşecektir. Fizik ve psikoloji Anlatılanları toparlamak gerekirse, Urmevî,
gibi bilimlerin meselelerini yeniden Gazzâlî’nin metafizikten alıp kelama
araştırmayacak, bu bilimlerin sonuçlarını verdiği başatlık rolünü tekrardan metafiziğe
kendi araştırmalarına uyarlayacaktır. vermiş, İslam düşüncesinin ve ilahiyatının
5) Metafiziğin araştırma alanı daralacak ve salt merkezine metafiziği yerleştirmiş, İslam
ontolojiye dönüşecektir: Çünkü âlemin varoluşu düşüncesinin ve ilahiyatının bütün
Tanrı’nın dünyevî fiili olarak; âhiret ise branşlarını metafiziğe tâbi alt bilimler olarak
Tanrı’nın uhrevî fiili olarak kelam tarafından ele almıştır. Fakat yedinci imada görüleceği
araştırılacaktır. Tanrı ve ontolojik temel üzere, bu ilişki seküler olanın dinî olana
kavramlar metafizik tarafından varlıkla hükmetmesi şeklinde kurgulanmamıştır.
ilişkili olarak araştırılmaktadır. Dolayısıyla, Her bir branş kendi araştırma alanlarında
metafizik varlıkla ilişkili bahisleri araştıran hakikat araştırması yapan, uyumlu branşlar
bir ontolojiye dönüşecektir. olarak ele alınmıştır. Dolayısıyla, bu çabanın

79