Page 227 - Dârülmülk Konya Dergisi 2024 5. Sayı

Hakk’ın dışındakilere itibar etmeksizin ve Aslında bu ikili ayırım pek belirgin olmasa da
O’ndan gayri şeylerden kat-ı nazar ederek Konevî’de de vardır. Zira o, İ‘câzü’l-beyân’da
Zât’ın mülâhazasından ibarettir. Buna bazı şöyle demektedir: 6
sûfîler “Hazret-i Gaybü’l-Gayb, Abtanü Külli Hüviyyetten ibaret olan Gayb-ı Mutlak ile
Bâtın ve Hüviyyet-i Mutlaka” isimlerini Ahadiyyet özelliğindeki bu ismî ta‘ayyün
de vermişlerdir. Fakat esasında Hazret-i arasında, bu ta‘ayyünün kendisinden başka
Hüviyyet her türlü düşünceden, hayâlden, hiçbir fark yoktur. Aynı şekilde, bu gaybda
vehimden ve idrâkten uzaktır. O’nun için hiçbir şeyin ta‘ayyün ve vücûdî bir çokluğu
hiçbir ibâre ve işaret yeterli değildir. O’nun yoktur.
tecellî ve ta‘ayyünleri ifâdeye sığmaz. Zât
ve Hüviyyet lafızlarını kullanmamız dilin Yine Konevî eserinin başka bir yerinde,
yetersizliğindendir; yoksa O’na herhangi bir “Gayb-ı Mutlak ve Berzah-ı Evvel”
isim, lâkab veya harfle hitap aslında uygun kavramlarının ne anlama geldiğini açıklarken,
değildir. Hüviyyet ile Ahadiyyet arasında bir ayrım
yapıyor gibi görünmektedir. 7
Harezmî’ye göre Hazret-i Ahadiyyet ise
O’nun dışındaki her şeyden kat-ı nazar etmek Daha sonra Harezmî, Konevî’ye atıfta
şartıyla Zât’ın mülâhazasından ibarettir. bulunarak biraz önceki ikili tasnifini daha
Bu mertebeye Ahadiyyet denilmesi bir da geliştirir. Bilindiği üzere Konevî gayb
sebebe dayanmaktadır: Kesret O’nda helâk âlemini genel olarak iki kısma ayırmaktadır:
ve yok olmuştur. O’nun hükümleri vahdet “Gayb-ı Hakîkî ve Gayb-ı İzâfî.” Gayb-ı İzâfî,
saltanatının zuhûrunun örtüsü altında hükmünün tafsîli ortaya çıkan gaybdır. Gayb-ı
gizlidir. Hazret-i Ahadiyyet’e “İlm-i Mutlak, Hakîkî ise Hakk’ın Zât’ının ve Hüviyyet’inin
Hazret-i Vücûd, Hazret-i Cem‘ ve Mertebe-i mertebesidir. Allah’ın hakîkatini kendisinden
Amâ” da demişlerdir. Harezmî, bu hazretin başka hiç kimsenin ilmi ihâta edemez. Çünkü
farklı isimler almasının sebeplerini de bize O’nun hakkında belirli bir hüküm ta’ayyün
açıklamaktadır. Buna göre, nazar sahiplerinin etmediği gibi, O hiçbir vasıf ile sınırlanmaz,
gözleri ve fikir sahiplerinin basiretleri bu belirlenmez ve sonsuzdur. Dolayısıyla akıl
hazreti idrâkten âciz ve kör olduğu için O’nu kavrayamaz. Bu gayb hakkındaki bilgi
“Amâ”; bütün hakîkatler ve mâhiyetler O’nun de icmâlî bir bilgidir. Bu bilgi en yüce keşif ve
8
zâtıyla var olduğu için “Hakîkatü’l-Hakâyık”; ilâhî tarif ile meydana gelmiştir. Harezmî’nin
isim ve sıfatların hâkimiyeti ve hakîkat ve Hazret-i Hüviyyet ve Hazret-i Ahadiyyet
mâhiyetlerin kaynağı O’nda olduğu için de adını verdiği iki mertebe hakîkî gayb sahasına
“Cem‘u’l-Cem‘” adı uygun görülmüştür. 5 girmektedir. Gayb-ı İzâfî ise Hazret-i

5 Kemâleddîn Hüseyin-i Hârezmî, Cevâhiru’l-esrâr ve zevâhiru’l-envâr, haz. Muhammed Cevâd Şerîat, İntişârât-ı Esâtîr, Tahran
1384, I, 129-130.
6 Konevî, Fâtiha Suresi Tefsiri, s. 159.
7 Konevî, Fâtiha Suresi Tefsiri, s. 83-84.
8 Konevî, Fâtiha Suresi Tefsiri, s. 156-157.

225