Page 286 - Dârülmülk Konya Dergisi 2024 5. Sayı

da Konevî diğerlerine göre önceliğini da ister güneşte, ister bir lambada, isterse
ortaya koymuştur. Tûsî, Konevî’nin mânevî de kor halinde parlayan bir ateşte ortaya
müritlerinden beklenebilecek, ancak çıksın ışıktır. Derecelenme kavramı Molla
çağın en büyük filozofu ve en güçlü siyasî Sadra’nın felsefesinin temel dayanaklarından
figürlerinden olan birinden gelmesi şaşırtıcı biri haline gelir, ancak İbnü’l-Arabî’nin
bulunacak övgü dolu bir dille Konevî’yi ve okulunun üyeleri bunu tartışmazlar ve
onun mânevî kazanımlarını över. Risâleyi ve Konevî’nin son risâlesine bakılırsa bunu
soruları gönderdiği için Konevî’ye teşekkür ciddi bir argüman olarak görmezler. Yine
eder ve eklediği cevapların tatmin edici ilk cevabında Tûsî, Konevî’nin İbn Sînâ’dan
olmama ihtimaline karşı başta özür diler. yaptığı alıntıları yorumlayarak Konevî’nin
Ardından Konevî’nin tasavvuf hakkındaki onu yanlış yorumladığını ve İbn Sînâ’nın
derin bilgisini gösteren ikinci risâlesi insanın aklıyla eşyanın hakikatlerinin
hakkındaki izlenimlerini kaydeder. Sözleri bilgisine ulaşamayacağını söylemek
biraz eleştireldir ve Konevî’nin, bu eseri istemediğini iddia eder.
yeni başlayanlar ve orta düzeydeki üstatlar İkinci soruya cevap verirken Tûsî,
için vazıh bir şekilde yazdığını fakat eserin Konevî’nin kendi görüşü olarak tasvir
Konevî’nin kendi mânevî hünerlerini ettiği tutum karşısında şaşkınlığını ifade
yansıtmadığını belirtmeyi gerekli bulur. eder. Bunun Mu’tezile’nin görüşlerine
benzediğini belirtir. Tûsî’nin itirazlarının
bir sonucu olarak Konevî, son risâlesinin
5. Tûsî’nin cevapları
önemli bir kısmını (İbnü’l-Arabî ve
Tûsî, Konevî’nin eserinin ilk yarısını överek takipçilerinin genellikle a’yân-ı sâbite
başlar. “Onu gerçek arzularım için bir araç olarak adlandırdıkları) mâhiyetler
ve yakîne ermeye dair ümitlerim için bir hakkındaki konumunu netleştirmeye ve
vesile kıldım.” der. Ardından Konevî’nin bunun Mu’tezile’den neden farklı olduğunu
sorularının her birine cevap vermeye açıklamaya ayırır.
devam eder. Bu cevapları detaylandırmak
bu makalenin kapsamı dışında olduğundan Dördüncü soruyu cevaplarken Tûsî bilimsel
-özellikle de sorular açık olması için, eğilimlerini ortaya koyar, zira matematiksel
gerekenden çok daha fazla özetlendiğinden- bir üslup ve örnek kullanarak “Bir’den
Tûsî’nin eserinde göze çarpan birkaç ancak Bir çıkar.” aksiyomuyla çelişmeksizin
noktaya değinmekle yetineceğim. Varlığın çokluğun Bir’den nasıl çıktığını açıklar.
gerçekliğini tartışırken Tûsî, “derecelenme” Ayrıca Meşşâîlerin Tanrı’nın tikelleri
(teşkik) kavramına başvurarak Konevî bildiğini inkâr ettikleri şeklindeki yaygın
tarafından sıralanan tuzaklardan kaçınmaya görüşü de reddeder ve onların konumunun
çalışır; bu, varlığın ışık gibi farklı Tanrı’nın her şeyi bilmesini icap ettirdiğini
gerçekliklerle farklı derecelerde ilişkili kanıtlamaya çalışır.
olduğu gerçeğidir. Her durumda hâlâ
“varlık”tan söz edebiliriz, ancak hepsinde
gücü ve derecesi farklıdır. Aynı şekilde ışık

284