Page 284 - Dârülmülk Konya Dergisi 2024 5. Sayı

elde edilebilenler ve bu şekilde elde ötesinde bir hakikate sahip olmadığını mı
edilemeyenler olmak üzere ikiye ayırır. savunuyorsunuz?
Akıl yoluyla elde edilemeyenler Allah’ın İkinci soru: Mümkün mâhiyetler (el-
Zâtı, isimleri ve sıfatları, fiilleri ve bunlara mâhiyyâtü’l-mümkine) “yaratılmış” (mec’ûl)
varlık bahşetme şekli, varlık mertebeleri ve mıdır yoksa “yaratılmamış” (gayr-i mec’ûl)
bunların düzenlenme şekli gibi konulardaki mıdır? Her iki durumda da, onları yalnızca
bilgidir. Konevî daha sonra peygamberlerin mâhiyet olmaları bakımından ele alırsak,
ve velîlerin, yani Allah’ın yukarıda bir tür varlığa sahip olmaları anlamında
sayılan şeylerin bilgisini verdiği kişilerin ontolojik şeyler midir (umûr-ı vücûdiyye)
gerekliliğini açıklar. Bu kişilerin diğer iki yoksa yokluğa ait şeyler midir (umûr-ı
grupla yani inananlar ve inanmayanlarla ademiyye)?
ilişkisini anlatır. Bu iki grubu da bir dizi
alt gruba ayırır ve her birinin Allah’ın Üçüncü soru: Eğer “her şeyi kapsayan,
varlık ve bilgi feyzinden aldığı payla nasıl ortak varlığı” (el-vücûdü’l-âmmü’l-müşterek)
sınırlandırıldığını ve tanımlandığını gösterir. sadece varlığı açısından ele alırsak o,
Son olarak, aklın zayıflığını ve hakikati mümkünlerden (el-mümkinât) biri midir,
kavramadaki yetersizliğini ayrıntılı olarak değil midir? Ve eğer mümkün ise, varlık
tartışır. Bu son bölümün büyük bir kısmı olmasının ötesinde bir gerçekliğe sahip
Konevî’nin magnum opusu olan Fâtiha Sûresi midir, değil midir?
Tefsiri’nin başından alınmıştır. 31 Dördüncü soru: “Bir’den ancak Bir çıkar.”
Konevî soruları tanıtırken, bunların Bu aksiyomdan çok önemli problemler
yıllar önce çözüm bulmakta zorlandığı ortaya çıkar; örneğin ezelî akıllar (el-
problemleri içerdiğini belirtir. Her bir ukûl) problemi, onların düzenlenmesinin
soruyu arz ettikten sonra Meşşâî filozoflar nedeni ve bir birlik (vahdet) olarak görülen
tarafından bu sorulara verilen cevaplardan İlk Akıl’dan çıkan çokluğun (kesret)
bahseder ve her birine sırayla itirazlar nedeni. Burada ayrıca Tanrı’nın bilgisinin
yöneltir. Daha sonra genellikle İbnü’l- nesnelerine tümeller açısından bağlanması
Arabî’nin öğretilerinin daha inceltilmiş ve tikellere bağlanmasının inkâr edilmesi
felsefî ifadeleri olan kendi görüşlerini sorunuyla da karşı karşıyayız.
özetler. Konevî’nin sorularının kapladığı Bir dizi soruyu içeren kapsamlı bir soru:
alan aslında Tûsî’nin cevaplarının kapladığı İnsan ruhunun (en-nefsü’l-insâniyye)
alandan daha fazladır. hakikati nedir? Onun varlığını gösteren
İlk soru: Zorunlu Varlık’ın (vâcibü’l- delil nedir? Dünyadan ya da bedenden
vücûd) varlığının (vücûd) onun hakikatine ayrılmasının (tecerrüd), bekâsının ve bu
dışarıdan eklenmiş (zâid) olduğunu mu dünyada gerçekleştirdiği kemal sayesinde
kabul ediyorsunuz; yoksa varlığının, bu dünyadan sonra hiçbir âleme ihtiyaç
mahiyetiyle özdeş olduğunu ve varlığın duymayacağının delili nedir? Ruhun bedeni

31 İ’cazü’l-beyân fî tefsiri ümmi’l-Kur’ân olarak da adlandırılan Tefsîru’l-Fâtiha Konevî’nin Arapça eserlerinden modern bir baskı-
ya sahip olan tek eserdir. Eserlerinin listesi için “The Last Will and Testament” başlıklı makaleme bakınız.

282