Page 131 - Dârülmülk Konya Dergisi 2025 7. Sayı

haşiyelerden biri Fâtih dönemine, diğer ikisi XVI. yüzyıl Osmanlı ilim dünyasında
ise bu dönemin hemen çeyrek asır sonrasına Metâliu’l-envâr’a dair okumalara bakılacak
tarihlendirilmektedir. olursa, bize bir tahsil programı olarak
en fazla bilgi sunan en önemli kişi
şüphesiz Taşköprülüzâde’dir (ö. 968/1561).
Fâtih’in İstanbul’unda Metâliu’l- Taşköprülüzâde’nin belirttiğine göre Metâli
Envâr Okumak müfredat dışında okunan ve hocanın
tercihine bağlı olan eserler arasındadır.
İslam mantık geleneği, özelde ise Metâliu’l- Metâli üzerine telifatı olmasa da mantık
envâr literatürü çerçevesinde Osmanlı geleneği metinlerine ciddi vukufiyeti
döneminde nasıl bir pozisyon alınmış bulunan Taşköprülüzâde Bursa’da dünyaya
ve literatüre ne gibi katkı sağlanmıştır? gelmiş, ilk eğitimini İstanbul’da Alâeddin
2
Bu soruya Osmanlı düşünce geleneğinin Efendi’nin yanında almıştır. Akabinde Bursa
teşekkülünde özel bir yeri olan Fâtih Sultan Molla Hüsrev Medresesi’nde müderrislik
Mehmed Hân’ın güçlü bir cevap verdiği yapan amcası Kıvâmüddin Kâsım
kanaatindeyiz. Fâtih döneminde gerek telif Efendi’nin, sonrasında da Dimetoka’daki
ve tedris (medrese müfredatı, özel dersler), Oruç Paşa Medresesi’nde müderrisliğe
gerekse de bilginin intikalini sağlayan diğer başlamadan önce Amasya Hüseyniye
unsurlar (istinsah, temellük, kitap bağışları Medresesi’ne atanan babasının yanında
vd.) üzerinden Metâliu’l-envâr Osmanlı’nın eğitimine devam etmiştir. Amcasından
bilim ve düşünce tarihinde merkezi bir mantık konusunda Îsâgûcî’yi, Hüsâmeddin
konuma yerleştirilmiştir. el-Kâtî şerhini, akabinde Kutbüddin er-

Fâtih’in, Kanûnnâme-i taleb-iilm adlı medrese Râzî’nin Şerhu’ş-Şemsiyye adlı eserin bir
müfredatında Metâliu’l-envâr’ın okunması/ kısmını okumuştur. Babasının Amasya’daki
okutulması hakkında bizzat kendi fermanı Hüseyniye Medresesi’ne müderris olmasıyla
vardır. Fâtih döneminde, medreselerdeki birlikte Amasya’ya gelen Taşköprülüzâde
tedris kanunlarının birinde Metâliu’l- burada babasından Cürcânî’nin haşiyesiyle
envâr’ın okutulmasıyla ilgili şu cümlelere yer birlikte Kutbüddin er-Râzî’nin Şerhü’ş-
verilmektedir: Şemsiyye’sinin tamamını, Hayâlî haşiyesiyle
birlikte Teftâzânî’nin Şerhü’l-Akâid’ini,
(…) Ol dereceden bâkî sıgâr-ı müderrisîn Şerh-i Hocazâde haşiyesiyle birlikte Mollazâde’nin
Tevâli‘ ve Şerh-i Metâli‘ ve Mutavvel ve Şerhu Hidâyeti’l-hikme’sini okumuştur. Kelam,
Hâşiye-i Tecrîd ayıdalar (okutalar). Ve mütûn-ı belagat, dil alanında çeşitli eserleri şerh ve
fıkhı ve şürûhı dahi her müderris tâkâdı yetdükce haşiyeleriyle birlikte okuyan Taşköprülüzâde
ayıdalar (okutalar)… 3 Cürcânî’nin Levâmiü’l-esrâr üzerine kaleme

2 Osmanlı ve çevresi coğrafyada mantık geleneğine dair çalışmalar hakkında detaylı bilgi için bkz. Ayten, “İlhanlılar’dan
Osmanlı’ya: er-Risâletü’ş-Şemsiyye Geleneği ve Osmanlı’da Şemsiyye Okumaları”, 55-170.
3 Cevat İzgi, Osmanlı Medreselerinde İlim: Riyazi İlimler (İstanbul: İz Yayıncılık, 1997), I, 67; Hezarfen Ahmed Çelebi, Kavânîn-i
Örfiye-yi Osmânî (İstanbul: İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi,T3239), 48a-49b.

129