Page 243 - Dârülmülk Konya Dergisi 2024 5. Sayı

Ameller bekâ ile kendilerini koruyacak ilâhî zararını yok eder. Bu da Efendiye kul olma
bir asla muhtaçtırlar (Konevî. (2002), s. merkezli ibadet tarzının insanın kişiliğini
135). Konevî’nin bu ifadeleri incelendiğinde, rûhânî boyuta dönüştürdüğünü ifade eder.
sûfî bakış açısına göre eylemin kendinden
daha çok derinlik boyutunun önemi
ortaya çıkmaktadır. Bu derinliğin önemli Evrenin Düzen ve İntizamı
olmasından dolayıdır ki sûfî söylem eylemin Sûfî anlayışta oluşların ve bozuluşların
samimi olarak gerçekleşmesini öne çıkarır bir düzen içinde cereyan etmiş olması
(Muhâsibî (trs.), s. 156-162). Bekâsı ve ilâhî fikri ferdin kişilik ve benlik algısına
vasfı olmayan eylemin sonuçları bu dünya da yansımaktadır. Bu algı insana kendi
ile sınırlıdır. İnsan tutum ve davranışlarının yaşamında olup bitenlerin bir düzen
böyle bir rûhî temele dayalı olarak amaçlı olduğunu ifade eder. Bu nedenle
gerçekleşmesi insan ruh sağlığı bakımından sûfî psikolojisi dinamiktir ve derinlik
çok önemlidir. Çünkü genelde insanlar algısına sahiptir (Frager. (2005), s. 139-
tutum, davranış ve eylemlerinin sonuçlarını 140). Konevî’de de bu derinlik algısı fikrini
hemen almak isterler. Bu beklenti zihinlerini gözlemlemekteyiz. Ona göre, her şey başlı
meşgul eder ve eğer beklentilerine hemen başına bir tertip ile düzenlenmiştir ki,
cevap alamazlarsa rahatsızlık duyarlar.
gerçekte bu tertipten daha mükemmeli
Konevî eylemin kötü sûretinin söz konusu değildir (Konevî. (2002), s.
düzelmesinden bahseder ve şöyle der: 107). Her parça varlık, uğramış olduğu
“İlmin sahihliği ve niyetin doğruluğu sayesinde şeyin ve bir müddet kendisinde kaldığı
eylemin rûhunun iyiliğiyle eylemin kötü sûreti makamın özelliklerini de taşıyarak, sonunda
düzelir. Bunun neticesinde ise hem sûreti hem de bütününde/küllünde silinir, aslına döner
rûhâniliği açısından eylem güzelleşir. Birinin ve ona kavuşur. Ayrıca oluşlar, tasavvurlar
güzel eylemi başka birinin bozuk eylemini ve bütün varlık yeniden yaratılarak
düzeltir.” (Konevî. (2002), s. 227). Bu ifadeler yenilenmektedir. Mutlak varlık hallerin
ışığında değerlendirmede bulunulduğunda, sûretleriyle taayyün etmektedir; oluşan
insanların kötü eylemlerine karşı iyi sûretler bir açıdan ilâhî ve bir diğer
eylemlerle karşılık vermenin önemi ve açıdan da kevnîdir/yani oluş karışımlarıyla
ehemmiyeti ortaya çıkar. Ayrıca Konevî yoğrulmuş varlıklardır (Konevî. (2002), s.
bozuk eylemin gücünün güzel eylemde 115). Bu anlayışa göre, maddî dünyaya iniş
bulunan kişinin hâline sirayet edeceğini ve aşamalarında uğradığı karışımlar insanın
bundan kısmen zarar göreceğini vurgular aslına zarar vermez ve insan sonunda
ama güzel eylemlerine zarar vermeyeceğine hakikatine döner. İşte bu şekilde sûfî
işaret eder. Bu anlayış da iyi yapıda olan meşrep fizikî ölümle bu karışımlardan
kişinin kötü durumlardan nihai anlamda kurtulmadan önce rûhî dönüşümü öngörür.
etkilenmeyeceğini ifade eder. Sonuç Çünkü insan, bilinci olan şuurlu bir varlık
itibariyle Konevî’ye göre, iyilikler günahları olması nedeniyle kendini ve diğer varlıkları
siler. Çünkü bu iyiliğin kuldan sâdır tanır ve keşfeder. Bu şekilde her şeyin bir
olmasına sebep olan rabbânî sır günahların düzen içinde olduğunu keşfeden kimse

241