Page 260 - Dârülmülk Konya Dergisi 2024 5. Sayı

sağlayan şeyin hükmünü zıtlık ve farklılığa bir sûrette zuhur etmektedir. Buna göre Hak
neden olan şeyin hükmüne hâkim kılar.” 17 gölgenin çekilmesini kendi nefsine izafe
ettiği gibi aynı şekilde gölgenin uzamasını
Allah’ın kullara yakınlığını ifade ettiği
yerlerden biri de “göz”dür. “Allahu Teâlâ, da kendisine izafe etmiştir. Nitekim Allahu
insan için iki göz yarattığını bildirdiği Teâlâ şöyle buyurmuştur: ‘Görmez misin ki
gibi kendisinin de gözleri olduğunu Rabbin gölgeyi nasıl da uzattı?’ (Furkan, 25/45)
bildirmiştir. Allahu Teâlâ şöyle buyurur: Bu en latif işaretlerden birisidir. Çünkü
‘Rabbinin hükmüne karşı sabırlı ol! Çünkü sen göz, gölgenin kesif şeyin zâtından uzama ve
bizim gözlerimizin önündesin.’ (Tur, 52/48). çekilme hareketini görür ve idrak eder. Bu
Hak, kullarının gözleridir çünkü onlar hareket gerçekte el-Kaviyy ve el-Latîf’in
farkında olmasalar bile sadece Hak ile tasarruflarının en latiflerinden birisidir. Aynı
görebilirler. Sadece Allah’ın ibadet nuruyla şekilde ‘Peygambere itaat eden kimse Allah’a
gözünü açtığı kimse Allah ile gördüğünü itaat etmiştir.’ (Nisa, 4/80) âyeti de bu ilâhî
bilip bunu müşâhede edebilir.” Yine latifliğin sirâyetine işaret eder. Bu sirâyet,
18
Konevî, el-Hafîz ismini açıklarken koruma güneş ışınlarının havanın cüzlerine ve bu
konusunu gözle ilişkilendirerek şu yorumları ikisinin karışımlarına sirâyet etmesi gibidir.
yapmıştır: “Her şey Hakk’ın bir gözüdür. Bunlar birbirleriyle öyle karışmışlardır ki
Nitekim hükümdarların memurları için de bunlardan birisine işaret edilse diğeri de
hükümdarın gözü denir. Çünkü hükümdar o işarete ortak olur. Buna göre ışığa işaret
memleketin maslahatını korur. Bu nedenle havaya; havaya işaret ışığa işaret etmektedir.
Hak kendisini gözler ile nitelemiş ve Aynı şekilde Müteâl Zât’ın gizlenmesinin
şöyle buyurmuştur: ‘Gözlerimizin önünde sebebi zuhurunun şiddetidir; idraklerden
20
akar.’ (Kamer, 54/14) Böylelikle Hak, oluş perdelenmesi ise nurunun dalgalarıdır.
gemisinin, mümkünlerin gözleriyle varlık Latiflik ve sirâyetle ilgili olarak ‘Yaratan
deryasında aktığına işaret etmiştir. Buna bilmez mi? O, latîf ve habîrdir.’ (Mülk, 67/14)
göre Hakk’ın varlığıyla halkın bütünü âyetini ele alan Konevî’ye göre “O, hulûl
korunur. Buna karşın Hak her şeyi etmeksizin her şeye sirâyet etmiştir.
muhafaza ettiği gibi her şey vasıtasıyla da Bu sirâyetin keyfiyetinden ve bununla 21
korunandır.” 19 ortaya çıkan hükümden de haberdardır.”
Bu yorumda bir taraftan hulûl inancı
“Sonra onu kolayca kendimize çekeriz.” (Furkan, reddedilirken diğer taraftan Hakk’ın her
25/46). Bu âyet gölgenin çıktığı kaynağın şeye sârî olduğu ifade edilmiştir.
bizzat Hak Teâlâ olduğuna işaret etmektedir.
O, bazen açığa çıkmak ve bazen de Konevî Kırk Hadis Şerhi’nde Hz.
gizlenmekle gölgenin kendisinde yaratıldığı Peygamber’in “Namaz nurdur.”, “Namaz

17 Konevî, İlahi Nefhalar, s. 69.
18 Konevî, Esmâ-i Hüsnâ Şerhi, s. 111.
19 Konevî, Esmâ-i Hüsnâ Şerhi, s. 136.
20 Konevî, Esmâ-i Hüsnâ Şerhi, s. 118-119.
21 Konevî, Tasavvuf Metafiziği, s. 52; Konevî, Fusûsu’l-Hikem’in Sırları, s. 86-87.

258