Page 43 - Dârülmülk Konya Dergisi 2025 7. Sayı

URMEVÎ VE ŞÂRİHLERİNE GÖRE

TABİÎ KÜLLÎNİN DIŞ DÜNYADA

VARLIĞI SORUNU

ÖMER TÜRKER

İslam düşünce tarihinde tümeller sorununu verir. Birden çok şeye nispet edilebilir
hemen her dönemde gündemde olmuştur. olma, zihindeki anlama yani aklî anlama
Fakat İbn Sînâ’nın (ö.428/1037) varlık- iliştiğinden bu aklî anlama, aklî küllî adı
mahiyet ayrımı ile zihnî varlık görüşlerinin verilir. Aslında aklî küllî yukarıda belirtildiği
ayrıntılı müzakerelere konu olduğu üzere tek bir zihindeki tek bir anlamdır ama
Fahreddin er-Râzî (ö.606/1210) ve sonrasında mantıkî tümellik ona iliştiğinden aklî tümel
tümeller sorununun nazarî tartışmaların haline gelir. Zihin bu anlam hakkındaki
merkezine yerleştiği söylenebilir. Kuşkusuz itibarını derinleştirerek dıştaki fertlerden
tümeller başlığı altında tartışılan pek çok alt de zihindeki bulunuştan da bağımsız olarak
mesele vardır. Bunlar arasında İslam düşünce salt insan olması bakımından insan anlamını
tarihine damgasını vuran temel mesele, düşünebilmektedir. İşte bu kendinde insan
tümelin dışta varlığı meselesidir. Buna göre anlamına tabiî küllî adı verilmektedir.
dış dünyada, mesela “insan” adını verdiğimiz Mantıkî küllînin açıklaması hakkında
fertler vardır. Biz bu fertlerin -ne iseler o İbn Sînâ sonrasında yaşayan düşünürlerin
olmalarını sağlayan hususiyetlerini ayrıştırıp- icma ettiği söylenebilir. Aklî küllînin
ferdiyetlerini oluşturan şahsî özelliklerini açıklamasında da bir kısım ihtilaflar
dışarıda bıraktığımızda zihnimizde bir bulunmaktadır. Fakat ihtilaflar, söz konusu
insan kavramı oluşmaktadır. Her birimizin aklî anlamında dış dünyada var olan fertlerde
zihni aslında bireysel bir zihin olduğundan bulunup bulunmadığı sorusunda derinleşir.
zihinlerimizde bulunan insan kavramı, tek Özellikle Fahreddin er-Râzî Şerhu’l-İşârât’ta
bir zihinde tek bir anlam olarak vardır. tabiî küllînin dışta varlığı meselesini ayrıntılı
Fakat bu anlam, dış dünyadaki fertlerden bir şekilde tartışmıştır. Ondan sonra yaşayan
soyutlanarak zihne alındığından soyut ve düşünürler ise bilhassa onun gündeme
aklîdir. getirdiği sorular etrafında tartışmaları
Aklî olan bu anlam, dıştaki fertlerine derinleştirmişlerdir.
tamamına nispet edilebilme özelliğine Burada tartışmanın dayanak noktası ise aklî
sahiptir. Mantıkçılar bu nispet edilebilmeye anlamın dış dünyadaki fertlere nispetinin
yani zihindeki anlamın birden çok şey mümkün kılan şeyin tam olarak ne olduğu
arasında ortak olmasına mantıkî küllî adını sorudur. Buna göre aklî tümel, dış dünyada

41