Page 47 - Dârülmülk Konya Dergisi 2025 7. Sayı

Mahiyetin dış dünyada tek bir varlıkla var olup parçaların
akılda farklı itibarlarla elde edildiği hususunda Adudüddin

el-Îcî, Kutbüddin er-Râzî ve Seyyid Şerîf Cürcânî aynı

doğrultuda görüş beyan ederler.

soyut bir insanlık mahiyetinin dış dünyada Şerh ve Haşiyelerdeki Öznelci
varlığını gerektirmemektedir. Dolayısıyla Tutumlar
Sühreverdî’nin açıklamalarından ortada
bir duyulur ve fesada uğrayan insan, bir Kutbüddin er-Râzî Levâmiu’l-esrâr adlı
de aklî, soyut ve ebedi bir insan olması Metâliu’l-envâr şerhinde asıl itibariyle tabiî
zorunlu değildir. Sühreverdî bu görüş küllînin dış dünyada bulunduğu iddiasını
ile soyut gölgeler âleminden ibaret olan sorunsallaştırır. Ona göre sorun, tam da tabiî
muallak misalleri birbirinden ayırmakta küllînin dış dünyada olup olmadığıdır. Dış
ve bunların Eflâtûn’un ideleri gibi nuranî dünyada var olan sadece fertlerdir (eşhâs).
yani akıl âleminden olmadığını, soyut Akıl bu fertlerden farklı suretler soyutlar.
gölgeler âleminden olup kimilerinin Soyutlanan suretlerin bir kısmı, fertlerin
karanlık kimilerinin ise aydınlık olduğunu zâtından bir kısmı arazlarından soyutlanır.
4
belirtmektedir. Böylece Teftâzânî, soyut Ama her halükârda soyutlanan suretler
mahiyetin dış dünyada soyut olarak sadece akılda var olurlar, dış dünyada
tahakkuk edemeyeceği hususunda genel var olamazlar. Şu hâlde biz “canlı vardır”
kabule katılmaktadır. dediğimizde bu söz, canlının yüklendiği
şey vardır anlamına gelir; Urmevî’nin
Özetle Urmevî, kendi olmaklığı bakımından dediği gibi tabiî küllînin kesin olarak var
mahiyetin veya tabiî küllînin dış dünyada olduğunu söylemek şöyle dursun bizzat
var olduğunu düşünmekte, zihindeki canlılık tabiatının dış dünyada var olduğu
makulün dış dünyadaki fertlere nispet anlamına dahi gelmez. Bu görüşe göre
5
edilebilir olmasını, diğer deyişle mahiyetin tümellik sadece zihnî bir nispet olduğu
fertlerin yüklem olabilmesini de bu varlığa gibi bir nesneye dair tasavvurlarımız da
dayandırmaktadır. zihnin muhtelif açılardan tek bir şeyden
yaptığı soyutlamalar olduğundan zihindeki
misallerden ibarettir. Nitekim Kutbüddin
er-Râzî’ye göre şeyin hakikati yalnızca
kendisinde bulunur. Zihinde bulunan suret,

4 Bkz. Teftazânî, Şerhu’l-Makâsıd (İstanbul: Hacı Muharrem Efendi Matbaası, 1305), I, 73.
5 Kutbüddin er-Râzî’nin görüşleri için bkz. Levâmiu’l-esrârfî şerhi Metâlii’l-envâr (İstanbul: Hacı Muharrem Efendi Matbaası,
1303), 53-56.

45