Page 53 - Dârülmülk Konya Dergisi 2025 7. Sayı

URMEVÎ’NİN ZÂTÎ ŞUUR YORUMU:
“BEN” VE “SEN” NEYE İŞARET EDER?

EŞREF ALTAŞ

İnsanın mahiyeti ve hakikatine dair sorular bir mahiyettir, herkesin zâtî şuuru aynı öze
henüz cevaplanabilmiş değildir. Her şeyin sahiptir. (7) Nefs basittir. (8) Nefs birdir.
hakikatini anlamaya çalışan insanın, en az İbn Sînâ’nın gerçekte hangi tezi hangi
bildiği şeyin kendi hakikati olması dikkat önermelerle savunduğu hem klasik hem
çekicidir. Hatta insanın mahiyeti ve hakikati, çağdaş dönemde tartışma konusudur. Ancak
bedensel sınırları içinde çözülmeye çalışıldıkça kesin olan bir şey varsa Tûsî ve onu takip
soruların cevapsız kalması kaçınılmaz eden düşünürlere göre İbn Sînâ “uçan adam”ı,
görünmektedir. İslam düşüncesinde, insanın, nefsin ontolojik statüsüne dair yukarıdaki
nefsin ve benin ne olduğu üzerine yapılan iddiaların bir kısmına veya tamamına
tartışmalar, özellikle İbn Sînâ’nın (ö. 428/1037) dikkat çekmek (tenbîh) için ileri sürmüştür.
“uçan adam” deneyiyle birlikte büyük bir Ancak Ebü’l-Berekât Bağdâdî, Fahreddin
ivme kazanmıştır. İbn Sînâ’nın bu deneyde Râzî ve onu takip eden düşünürler “uçan
kullandığı “ben”, “sen”, “zât” ve “şuur” gibi adam”ın epistemolojik olarak yorumlanması
kavramların anlamı tartışmanın ana meseleleri gerektiğini, dolayısıyla “uçan adam”ın ana
arasında yer alır. Nitekim Ebü’l-Berekât el- tezinin şunlar olduğunu ileri sürerler: (1)
Bağdâdî (ö. 547/1152 [?]), Fahreddin er-Râzî Kişi zâtî şuura sahiptir. (2) Zâtî şuur orada
(ö. 606/1210), Nasîruddin et-Tûsî (ö. 672/1274) bedenden bağımsız bir şeyin inniyetini
ve Sirâceddin el-Urmevî (ö. 682/1283) gibi gösterir. (3) Zâtî şuur kişinin hüviyetini ve zât-ı
düşünürler bu kavramların neye işaret olduğu mahsûsasını gösterir.
konusunda farklı görüşlere sahiptir.
Urmevî’nin uçan adama ilişkin yorumu ise
İbn Sînâ uçan adam deneyiyle neyi bildiğimizi onun hangi eserinin merkeze alınacağına göre
ileri sürmektedir veya neyi ispat etmeyi değişmektedir. Çünkü Urmevî uçan adamı
amaçlamaktadır? İbn Sînâcı “uçan adam”ın ana doğrudan sadece Şerhu’l-İşârât adlı eserinde
tezi konusunda şunlar söylenebilir: (1) İnsan büyük oranda Râzî’nin aynı adlı eserini
zâtî şuura sahiptir. (2) Zâtî şuur nefsin varlığını takip ederek inceler; Beyânü’l-hakk, Metâliu’l-
gösterir. (3) Nefs bedenden bağımsızdır. (4) envâr, Letâifü’l-hikme ve Lübâbü’l-erbaîn adlı
Zâtî şuur nefsin, maddî değil, soyut bir varlık eserlerinde ise bu konuya dolaylı atıflar yapar.
olduğunu gösterir. (5) Nefs, bedenin bir
zuhuru veya epifenomeni değil bizatihi kâim
bir cevherdir. (6) Nefs bütün insanlar için eşit

51