Page 65 - Dârülmülk Konya Dergisi 2025 7. Sayı

nefs, zaman, yönler ve cismin yok olması edilme şeklinde tahribi, âlemin yeniden inşa
imkân dahilindedir. Ancak biraz önce edilmesi ve kıyamet ahvali. Bunlardan ölüm,
belirtildiği gibi onda da Yüce Allah’ın cisimleri cüzlerin birleşmesiyle varlığını sürdüren fiziki
yok ettikten sonra iâde etmesi dağılan bünyenin atomik bütünlüğünün kalkmasıdır.
parçaların birleşmesi şeklinde mi yoksa Âlemin yokluğu (kıyamet) aklî delil, vukuu
tümüyle yok olan şeylerin diriltilmesi şeklinde ise ayetlerle sabittir. Yok olduktan sonra
8
mi olacağı ise tartışmalıdır. imar edilmenin dayanağı da O’nun cennet
ve cehennemi yaratmaya, itaat edene sevap
Urmevî iâdenin vukuunun nakil dışında
bir ispatı olmadığını da belirtir. Bu husus isyan edene de ceza vermeye kâdir olmasıdır.
tevili kaldırmayacak kadar belirgindir. Bu Urmevî’nin burada Sokrat’ın kıyametin
doğrultuda “Onun zâtı dışında her şey yok kopması ve cehennemin oluşumunu temel
olacaktır” âyetinde geçen “helâk” ifadesini yok unsurlar üzerine kurulu evrendeki dengenin
3
olma (fenâ) şeklinde yorumlar. “O ilk yaratan bozulmasıyla açıklayan yorumuna ayrıntılı yer
9
sonra da onu tekrar yapacak olandır” sözündeki vermesi ise ilginçtir.
4
“yaratma/halk” lafzı da tüm mahlukat için Meâdın ruhanî mi yoksa cismanî mi olacağı
geçerlidir. “O İlk ve Son’dur” sözündeki el- tartışmasına giren Urmevî’ye göre çoğu
5
Evvel ismi ezelde yanında başka bir varlığın filozof bunun ruhanî çoğu kelamcı da cismanî
olmaması el-Âhirismi de sonsuza kadar var olacağında ısrar etmiştir. Bunun dışında her
olması demektir. Bu da tüm varlıkların yok ikisini birden kabul eden, her ikisini birden
edilmesini sonra da bir kere iâde edilmesini reddeden ve mizaç teorisi savunucusu Galen
gerektirir ki sevap ve ikabın sonu olmadığına gibi bu konuda fikir belirtmeyen kimseler de
delalet eden ayetler doğru olsun.“İlk başta vardır. O, bu yönde kelamcıların en önemli
nasıl yarattıysak onu tekrar yapacağız” sözü de delilinin“İlk başta yaratan ve onu sonra iâde edecek
6
iâdenin başlangıçtaki terkip ve telife uygun olan kimdir?” âyeti olduğunu da belirtir.Tüm
10
olduğunu belirtir. Böylece atomcu fizik teoriye peygamberlerin bu hususta ittifak etmeleri
uygun biçimde dağılan parçaların birleşimi de bu ilkeyi destekler. Buna karşılık ruhanî
şeklinde bir iâdeyi mümkün gördüğüne de meâdı savunanlar ise teorilerini (nâtık) nefsin
işaret etmiş olur. 7 mücerret bir cevher olması fikri üzerine
kurmuşlardır.
Urmevî’ye göre meâd hakkında konuşmanın
dört boyutu vardır: Ölüm, insanın sevap Urmevî temsil ettiği tahkik yöntemine
ve cezaya imkân verecek biçimde yeniden uygun biçimde cismanî haşri reddedenlerin
imarı, âlemin cüzlere ayrılması ya da yok delillerini de ayrıntılı ele almıştır. Bu yönde

3 Kasas, 28/88.
4 Rûm, 30/27.
5 Hadîd, 57/3.
6 Enbiya, 21/104.
7 Urmevî, Lübâbü’l-Erbaîn, th. Muhammed Yusuf İdrîs (Kahire: el-Asleyn, 2016), 271.
8 İbrâhim, 14/48; Hâkka, 69/14.
9 Urmevî, Lübâbü’l-Erbaîn, 273-274.
10 Neml, 27/64.

63