Page 66 - Dârülmülk Konya Dergisi 2025 7. Sayı

yer verdiği insan yiyen insan (yamyam) delili lezzet için bir canlıyı acı denizine atmak ise
ise ilginçtir. Hasma göre, insan bir başkasını hikmet sayılmaz. Bu dünyada amaç rahatlık
yese, bu durumda yenilen insan yiyenin bir ise o da diğer âlemde yani ahiret yurdunda
parçası olacaktır. Bu cüzler ikisinden birinin gerçekleşecektir. Özetle; bu dünyada çekilen
bedenine iâde edilse diğeri ortadan kaybolur acıların karşılığı yine ötede aynı cinsten
ve bu da cismanî haşri iptal eder. Bir diğer cismanî olarak verilecektir. 12
delilde ise bir şahsa ölüm anındaki cüzleri Sonuç olarak Urmevî meâd konusunda İmam
iâde edilse, âmâ ve kötürüm olanın da aynı Eş‘arî ile başlayan Gazzâlî ile devam eden ve
şekilde iâde edilmesi gerekir. Hayatının tüm Fahreddin er-Râzî ile de kıvama ulaşan Eş‘arî
zamanlarındaki cüzleri ona iâde edildiğinde düşüncenin ana kabullerini ve eğilimlerini
ise şişman bir kimse kafir olup da sonra zayıf benimsemektedir. Buna göre meâd ma‘dûmun
düşüp ölürse azabın Müslüman olan cüzlere iâdesi şeklindedir ve bu husus hem aklî hem
ulaştırılması ya da tam tersine sevabın kafir de naklî delillerle sabittir. Ancak bu yokluk
olan cüzlere ulaştırılması gerekir. O, tüm hem insan hem de evreni bir arada tutan
iddialara tek cümle ile atomcu teoriyi de ilahi kudretin belli bir amaç doğrultusunda
ima ederek cevap verir; buna göre asıl meâd birleştirici elini çekmesi sonucu maddî
aslî cüzlerle olandır. Her şahsın aslî cüzü bütünlüğün bozulması ile gerçekleşecektir.
ve uzvu diğerinden ayrışmış olacağından Yeniden diriliş âyetlerde açıkça belirtildiği gibi
öze dair mahiyetin karışması söz konusu maddî bir şekilde ve eczâ-i asliyyenin terkibi
olmayacaktır. 11 ile gerçekleşecek ve bu da insanın dünyada hak

Urmevî felsefî çevrelerde dile getirilen; halkın ettiği refah ve rahatlığı sağlamak amacıyla kudret
tasavvuru güç olduğu için âyetlerde haşrin ve rahmet sıfatları yönünde vuku bulacaktır.
cismanî olarak zikredildiği iddiasına da karşı
çıkar ve bu türden âyetleri tevil etmenin
hiçbir imkânı olmadığını hatta bunu inkâr Kaynakça
edenin tekfir edilmesi gerektiğini belirtir. O, el-Âmidî, Seyfeddin. Ebkâru’l-efkâr fî usûlid-dîn, th.
sadece hasmın aklî delillerini iptal etmek ya Ahmed Muhammed el-Mehdî. Kahire: Matbaatü Dârü’l-
da naklî delilleri sıralamakla yetinmez kendi Kütübü’l-Vesâiki’l-Kavmiyye, 1434/2004.
argümanlarını da sıralar. Bu yönde ve ilk sırada Cüveynî. Kitâbü’l-İrşâd, thk. Muhammed Yûsuf Mûsâ.
yer verdiği iknâî delil ise şudur: Yüce Allah, Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1369/1950.
insanları rahat etmeleri için yaratmıştır. Zira
yorgunluk için yaratmak iyi ve merhametli Teftâzânî, Sa‘duddin. Şerhu’l-Makâsıd, thk.
Abdurrahman Umeyre. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1989.
bir yaratıcıya yakışmaz. Bu âlemde rahatlık
olmadığı ise açıktır. Zira lezzet, acının Urmevî, Sirâceddin. Lübâbü’l-Erbaîn, th. Muhammed
gitmesidir ve acı ne kadar sert olursa lezzet Yusuf İdrîs. Kahire: el-Asleyn, 2016.
de o oranda artar. Bu âlemde mevcut cismanî Urmevî, Sirâceddin. Metâli’ul-envâr, çev. Hasan Akkanat.
lezzetlerde ise acı galiptir. Zerre miktar Ankara, 2006.

11 Urmevî, Lübâbü’l-Erbaîn, 276-277. Ayrıca bk. Urmevî, Metâli’ul-envâr, çev. Hasan Akkanat (Ankara, 2006), II, 386-387.
12 Urmevî, Lübâbü’l-Erbaîn, 279-280.

64